19-3-2023 Een van de belangrijkste vragen die je je moet stellen als je een voedselbos wilt aanleggen is welke onderstammen je wilt per boom. Juist ja, welke ónderstam. Waarom dat zo belangrijk is probeer ik hieronder uit te leggen, let op, het is een enorm verhaal geworden. Mocht je fouten zien, laat het ons weten want het is een woud aan stammen waar je soms het bos niet meer door ziet.
De lezer die geen tijd heeft en toch iets wil leren kan misschien iets met deze ongenuanceerde uitsmijter:
“de bovenstam geeft de appel die je wilt, en de onderstam bepaalt hoe hoog die appel komt te hangen”.
- Wat is het verschil tussen een Laagstam, halfstam en hoogstam?
Eigenlijk heel simpel, het gaat hier om ‘lage’ boom (tot 2 m), een ‘half-hoge’ boom (tot ~6 meter) of een ‘hoge boom’ tot misschien wel 15 meter, of meer. Naast de hoogte wordt een laagstam ook veel minder breed (ook ongeveer 2 meter) dan een hoogstam (15 meter). Vuistregel: hoogte is breedte.
Laagstam bomen zijn natuurlijk makkelijker in boomgaarden. Ze nemen minder ruimte in en zijn zonder ladder te plukken. Daarom zie je in boomgaarden tegenwoordig alleen laagstammen. Wel is het zo dat laagstambomen veel minder oud worden dan hoogstam: 15 jaar, tegen misschien wel 200+ voor een hoogstam. Voor je voedselbos dus wel van belang om rekening mee te houden. Plant dus gerust een laagstam fruitboom bij een tamme kastanje. Eer de kastanje een beetje oogst gaat geven is je fruitboompje op en hak je hem om. Uiteraard ent je voor die tijd wel even de varieteit op een andere onderstam, kan je weer 15 jaar vooruit.
Hoe komt het dat een laagstam klein blijft en een hoogstam groot wordt? Dat heeft vooral met de onderstam te maken.
- Wat heeft de onderstam ermee te maken?
De onderstam zijn de wortels en het stuk stam waarop de vruchtdragende bovenstam geënt wordt. Het maakt niet uit of de onderstam tot de ent 15 cm of 2 meter groot is, het blijft de onderstam.
De hoogte van de ent bepaalt dus níet of het een laag-, half- of hoogstam is! Dat bepaalt degene die de boom snoeit!
Grofweg zijn er drie smaken onderstam, die van elkaar verschillen in de groeikracht:
1. hoogstam onderstam: Grote groeikracht, 100+ jaar
2. halfstam onderstam: Middelgrote groeikracht, 15-100 jaar
3. laagstam onderstam: Lage groeikracht, 15 jaar
Voor een lijst geschikte onderstammen per soort zie [Hier]
Het soort onderstam geeft dus de potentie weer, maar zoals gezegd kan je een hoogstam ook op 1,5 meter snoeien. Dit heeft bij mij enige tijd geduurd voor ik dat door had.
Het is dus wel zo dat als je een hoogstam-onderstam + ent snoeit op 1,5m, je dus een enorme groeikracht onderin de boom hebt die nauwelijks weg kan. De boom zal dus heel breed worden als je hem steeds kort houdt. Geen lekkere situatie.
‘Leuk’ weetje, pas in de jaren 50 van de vorige eeuw lukte het om ‘laagstam en halfstam onderstammen’ te kweken. Tot die tijd bestonden ze niet, en hadden we dus alleen hoogstam boomgaarden. Na introductie werden en mass (tot onze huidige spijt) de hoogstam boomgaarden gekapt en vervangen door laagstam boomgaarden. Anders bekeken is een laagstam onderstam een gemankeerde hoogstam onderstam.
Het is dus heel relevant om te weten welke onderstam je hebt bij je boom, omdat dát in principe bepaalt hoeveel ruimte de boom nodig heeft (vuistregel: hoogte is breedte) en hou oud hij kan worden. Waarom kwekers het soms niet eens op het label vermelden is m.i. een vergissing.
Maar vanaf nu let je daar dus wel op. Als jij in je ontwerp een plek hebt waar je kinderen zelf wilt laten plukken, zorg dan dat ie op een laagstam-onderstam staat. (Liever nog op een halfstam, komen we zo op).
Samenvattend, een hoogstam onderstam is dus groeikrachtiger, geeft -in principe- hogere bomen. Ze worden veel ouder dan laagstam en ze wortelen dieper.
Controleer dus voor het planten met een grondboor of je grond goed doorwortelbaar is. Bij Woest boren we standaard met een handboor een gat omdat op ~40 cm een ondoordringbare laag blauw/grijze klei zit. - De ‘bovenstam’
De oplettende lezer heeft inmiddels al door dat de bovenstam de varieteit betreft, ook wel de ‘ent’ genaamd. Deze wordt dus op de onderstam ‘ge-ent’. Enten is een onderwerp opzich, maar het bijzondere aan planten is dat je vrij goed takken kunt laten vergroeien op de tak of stam van een soortgenoot. Zelfs tussen sommige soorten is dat soms mogelijk. Vergelijk het met de Lijger of de Teeuw (of de muilezel) in de dierenwereld. Maar over het algemeen kun je bij dieren minder makkelijk een ledemaat uitwisselen. Alhoewel, varkensharten in mensen komt nu binnen bereik maar dat is weer een ander verhaal.
Wij prijzen ons dus gelukkig dat we met een onderstam en een bovenstam eenvoudig weer een nieuwe boom kunnen maken. Zeker als je bedenkt dat een onderstam vaak niet meer dan een paar euro kost, en je bovenstam in feite hergebruikt snoeimateriaal is. Tel uit je winst. Misschien dat om deze reden de kwekers wat minder graag het geheim onthullen? 😉
Hoe dan ook, de bovenstam geeft dus de appel die je wilt, en je onderstam bepaalt in het algemeen hoe hoog die appel komt te hangen.
Lang verhaal, je was gewaarschuwd en bent al tot hier gekomen, dus als je nog even volhoudt dan pik je ook de laatste praktische adviezen nog mee:
- Vraag bij aankoop altijd naar het soort onderstam. Wil je bij alle oogst kunnen en vind je het ok om om de 15 jaar te herplanten? Koop een laagstam. Gun je ook wat aan de vogels? Koop een halfstam. Wil je een beeldbepalende boom met ‘eeuwigheidswaarde’? Koop een hoogstam.
- Koop ‘alleen’ bomen waarbij de ent-hoogte rond de 15cm zit. Koop geen boom die op 2 meter hoogte is ge-ent, dit is een ‘trucje’ om te laten lijken of je al een flinke boom hebt. Echter, je snapt dat dat lange stuk onderstam ook gewoon bomendingen wil doen. Ofwel, die gaat allemaal zijscheuten maken. Moet je elk jaar weghalen, anders gaat dáár de groei inzitten, ipv in je bovemstam. Bespaar je de moeite en maak het je makkelijk: koop gewoon altijd een boom die op ~15 cm boven de grond geënt is.
- De ondergrond. Ja, daar heb ik nog niet veel over gezegd. Ook omdat ik zelf niet helemaal zeker ben op dit vlak. Wat ik dénk te hebben begrepen: De onderstam varieteit is niet specifiek voor zand of klei, het is meer dat kleigrond meer voedingsstoffen bevat dan zandgrond en dus in het algemeen tot grotere (of sneller groeiende) bomen leidt. Ergens heb ik het gevoel dat er wel degelijk onderstammen voor zandgrond en voor kleigrond zijn, daar leer ik graag meer over.
- Bij twijfel: neem een halfstam onderstam! Zeker bij een voedselbos waar ook ruimte is voor de diertjes is dit een mooi compromis. Uiteraard houd je de ent-hoogte op 15 cm.
- Koop geen grote boom. Kleine bomen slaan beter aan. Zijn minder droogte gevoelig. Zijn minder zwaar. Hebben minder steunpalen nodig. Zijn goedkoper. En last but not least: ze groeien sneller! Sterker, de kans is groot dat een kleine boom (van zeg 1 meter) een grote boom (van zeg 2,5 meter) in een paar jaar inhaalt en er ook gewoon veel gezonder uitziet.
- Leer enten. Zoals gezegd, onderstammen zijn niet duur en entmateriaal (lees: snoei’afval’) krijg je vanzelf in overvloed uit je eigen bos, of door te ruilen met anderen. Als je plek hebt, richt een kwekerijtje in in je voedselbos waar je kan zien welke geënte nieuwe boompjes aanslaan voordat je ze verplant. Gaan wij ook doen!
– Geschikte onderstammen [Hier]
– Verzorging geënte bomen [Hier]
– Wat kan je op welke onderstam enten [Hier]
Mocht je tot hier gekomen zijn met lezen, bravo! Zeker ook geen TikTok op je telefoon he? Mocht je nou aanvullingen of verbeteringen hebben, laat het in de comments weten! Zo helpen we elkaar!